क्यूआर ( QR ) कोडचा शोध । Technology ।। खास मराठी

क्यूआर ( QR ) कोडचा शोध । तंत्रज्ञान ।। खासमराठी

1994 मध्ये डेन्सो वेव्ह या जपानी कंपनीने क्यूआर कोड ( QR Code ) सिस्टमचा शोध लावला होता. मॅन्युफॅक्चरिंग दरम्यान वाहनांचा मागोवा ठेवणे हा त्या मागचा हेतू होता ; हे हाय-स्पीड घटक स्कॅनिंगला अनुमती देण्यासाठी डिझाइन केले गेले.व्यावसायिक ट्रॅकिंग आणि मोबाईल फोन वापरकर्त्यांकरिता (मोबाइल टॅगिंग म्हणतात) सोयीसाठी अनुकूल अनुप्रयोग या दोन्हीसह आता व्यापक संदर्भात क्यूआर कोड वापरले जातात. सॉफ्टवेअर म्हणून किंवा ऑनलाइन उपकरणे म्हणून एकतर विनामूल्य क्यूआर कोड जनरेटर उपलब्ध आहेत किंवा त्यांना शुल्लक सदस्यता (subscription) आवश्यक आहे. क्यूआर कोड हा द्विमितीय कोडच्या सर्वाधिक वापरल्या जाणार्‍या प्रकारांपैकी एक बनला आहे. क्यूआर कोड वापरकर्त्यास मजकूर प्रदर्शित करण्यासाठी, वापरकर्त्याच्या डिव्हाइसवर एक vCard संपर्क जोडण्यासाठी, (Uniform Resource Identifier) एकसमान संसाधन ओळखकर्ता (यूआरआय - URI) उघडण्यासाठी, वायरलेस नेटवर्कशी कनेक्ट करण्यासाठी किंवा ईमेल किंवा मजकूर संदेश तयार करण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात .

क्यूआर कोड ( क्विक रिस्पॉन्स कोड ) हा जपानमधील ऑटोमोटिव्ह उद्योगासाठी 1994 मध्ये प्रथम डिझाइन केलेला मॅट्रिक्स बारकोडचा ट्रेडमार्क आहे. एक बारकोड एक मशीन-वाचन (Read) करण्यायोग्य ऑप्टिकल लेबल आहे ज्यामध्ये त्यास संलग्न केलेल्या आयटमविषयी माहिती असते. क्यूआर कोडमध्ये वेबसाइट किंवा अनुप्रयोगाकडे निर्देश करणार्‍या लोकेटर, आयडेंटिफिकेशन किंवा ट्रॅकरचा डेटा असतो. क्यूआर कोड डेटा कार्यक्षमतेने संचयित करण्यासाठी चार प्रमाणित एन्कोडिंग मोड (संख्यात्मक, अक्षरेय, बाइट / बायनरी आणि कांजी) वापरतो; एक्सटेंशन देखील वापरले जाऊ शकतात.क्यूआर कोडमध्ये पांढर्‍या पार्श्वभूमीवर स्क्वेअर ग्रीडमध्ये ब्लॅक स्क्वेअर असतात, जे इमेजिंग डिव्हाइसद्वारे कॅमेराद्वारे वाचले जाऊ शकतात आणि रीड-सोलमोन एरर (Reed–Solomon error) सुधारणेद्वारे प्रक्रिया केली जातात जोपर्यंत प्रतिमेचे योग्य वर्णन केले जात नाही. त्यानंतर आवश्यक डेटा नंतर नमुन्यांमधून काढला जातो जो प्रतिमेच्या क्षैतिज आणि अनुलंब घटकांमध्ये उपस्थित असतो .

क्यूआर ( QR ) कोडचा शोध । तंत्रज्ञान ।। खासमराठी

ग्राहक जाहिरातींमध्ये क्यूआर कोड सामान्य झाले आहेत. थोडक्यात, एक स्मार्टफोन क्यूआर कोड स्कॅनर म्हणून वापरला जातो, तो कोड प्रदर्शित करतो आणि त्यास काही उपयुक्त फॉर्ममध्ये रुपांतरित करतो. क्यूआर कोड जाहिरात रणनीतीचा केंद्रबिंदू बनला आहे, कारण यूआरएलमध्ये (URL) प्रवेश न करण्याऐवजी तो एखाद्या ब्रँडच्या वेबसाइटवर प्रवेश करण्याचा मार्ग प्रदान करतो. ते विविध संस्थांद्वारे वैयक्तिक माहिती संग्रहित करण्यासाठी देखील वापरले जाऊ शकतात.ते इतर वेतन किंवा विनामूल्य क्यूआर कोड जनरेट करणार्या साइट्स किंवा अ‍ॅप्‍सपैकी एखाद्यास भेट देऊन इतरांना स्कॅन करण्यासाठी आणि वापरण्यासाठी त्यांचे स्वतःचे क्यूआर कोड तयार आणि मुद्रित करू शकतात. Google कडे क्यूआर कोड जनरेट करण्यासाठी, आता नापसंत केलेले एक एपीआय ( API ) होते आणि क्यूआर कोड स्कॅन करण्यासाठीचे अँप्स जवळजवळ सर्व स्मार्टफोन डिव्हाइसवर आढळू शकतात .

2016 मध्ये, भारतीय रिझर्व्ह बँक (आरबीआय) ने भारत क्यूआर नावाचा एक सामान्य क्यूआर कोड सुरू केला, जो चारही प्रमुख कार्ड पेमेंट कंपन्यांद्वारे संयुक्तपणे तयार केला गेला आहे - नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया जी मास्टरकार्ड, व्हिसा आणि अमेरिकन एक्सप्रेस यांच्यासह रुपे कार्ड चालवते. यामध्ये युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस (यूपीआय) प्लॅटफॉर्मवर देयके (payments) स्वीकारण्याची क्षमता देखील असेल .

डिझाईन :

क्यूआर ( QR ) कोडचा शोध । तंत्रज्ञान ।। खासमराठी

जुन्या, एक-आयामी बारकोड्ससारखे नसतात जे प्रकाशाच्या अरुंद तुळईद्वारे यांत्रिकी पद्धतीने स्कॅन करण्यासाठी डिझाइन केले गेले होते, एक QR कोड द्विमितीय डिजिटल प्रतिमा सेन्सरद्वारे शोधला जातो आणि नंतर प्रोग्रामेड प्रोसेसरद्वारे डिजिटल विश्लेषित केला जातो. प्रोसेसर आकार, अभिमुखता आणि दृश्याच्या कोनासाठी प्रतिमा सामान्य करण्यासाठी चौथ्या कोपऱ्याजवळ एक लहान चौरस वापरून क्यूआर कोड प्रतिमेच्या कोपऱ्यात तीन विशिष्ट चौरस शोधते. त्यानंतर क्यूआर कोडमधील लहान ठिपके नंतर बायनरी नंबरमध्ये रूपांतरित केली जातात आणि त्रुटी-दुरुस्ती अल्गोरिदमसह सत्यापित केल्या जातात .

साठवण (Storage) :

क्यूआर कोड चिन्हामध्ये डेटा संग्रहित केला जाऊ शकतो डेटाचे प्रकार (मोड, किंवा इनपुट कॅरेक्टर सेट), आवृत्ती (Version) (1, ..., 40 वर अवलंबून असते, प्रतीकाचे संपूर्ण परिमाण दर्शवते, म्हणजे 4 × आवृत्ती क्रमांक + प्रत्येक बाजूला 17 ठिपके) आणि त्रुटी सुधार (error correction) पातळी. आवृत्ती 40 आणि त्रुटी सुधार स्तर एल (कमी) साठी अधिकतम संचयन क्षमता उद्भवते, 40-एल द्वारे दर्शविली जाते .

वापर :

१) मोबाइल ऑपरेटिंग सिस्टम :

क्यूआर ( QR ) कोडचा शोध । तंत्रज्ञान ।। खासमराठी

क्यूआर कोड विविध मोबाइल डिव्हाइस ऑपरेटिंग सिस्टमवर वापरले जाऊ शकतात. आयओएस ११ आणि त्याहून अधिक चालणारे आयफोन आणि काही Android डिव्हाइस बाह्य अ‍ॅप डाउनलोड केल्याशिवाय मूळपणे क्यूआर कोड स्कॅन करू शकतात. कॅमेरा अँप दुवासह (केवळ आयफोनवर) क्यूआर कोड स्कॅन करण्यास आणि प्रदर्शित करण्यास सक्षम आहे . हे डिव्हाइस URL पुनर्निर्देशनास समर्थन देतात, जे क्यूआर कोडला डिव्हाइसवरील विद्यमान अनुप्रयोगांवर मेटाडेटा पाठविण्याची परवानगी देतात. कोड स्कॅन करण्याची क्षमता आणि बाह्य URL चा हार्ड-दुवा सह बरेच सशुल्क किंवा विनामूल्य अ‍ॅप्स उपलब्ध आहेत .

२) URLs :

स्मार्टफोनच्या आगमनाने दर्शकांना तत्काळ वेबसाइटवर प्रवेश करण्यास सक्षम न होणे ही समस्या कमी झाली आहे, तथापि यूआरएलमध्ये टाइप करण्याचा त्रास अजूनही कायम आहे आणि त्वरित प्रवेशासाठी यूआरएलवर पुनर्निर्देशित करण्यास अनुमती देण्यासाठी क्यूआर कोड वापरले गेले .

३) वेबसाइट लॉगिन :

वेबसाइटवर लॉग इन करण्यासाठी क्यूआर कोड वापरले जाऊ शकतात: संगणकाच्या स्क्रीनवर लॉगिन पृष्ठावर एक क्यूआर कोड दर्शविला जातो आणि जेव्हा एखादा नोंदणीकृत वापरकर्ता सत्यापित स्मार्टफोनसह स्कॅन करतो तेव्हा ते आपोआप लॉग इन होतील. स्मार्टफोनद्वारे प्रमाणीकरण केले जाते जे सर्व्हरशी संपर्क साधतो. गुगलने जानेवारी २०१२ मध्ये अशा लॉगिन पद्धतीची चाचणी केली .

४) TOTP वापर :

वेळ आधारित वन-टाइम पासवर्ड जनरेट करण्यासाठी क्यूआर कोड टीटीपी सीक्रेट स्कॅन करण्यासाठी देखील वापरले जातात .

५) कूटबद्धीकरण ( Encryption ) :

क्यूआर कोड सामग्री एन्क्रिप्टेड आहे. एन्क्रिप्टेड क्यूआर कोड, जे फारसे सामान्य नाहीत, काही अनुप्रयोग आहेत. उदाहरणार्थ, जपानी इमिग्रेशन सिस्टम पासपोर्टमध्ये लँडिंग परवानगी मुद्रांकांवर कूटबद्ध QR कोड वापरते .

मित्र अणि मैत्रिणींनो तुम्हाला हे आर्टिकल तुम्हाला कसे वाटले अभिप्राय ( Feedback ) आणि काही गोष्टी समजण्यास कठीण जात असतील तर नक्कीच कमेंट करायला विसरू नका . धन्यवाद !