बारकोड ( Barcode ) म्हणजे काय आणि ते कसे कार्य करते ? || Infotainment

नमस्कार मित्रांनो... !! आपल्या दैनंदिन जीवनात आपण खूप साऱ्या गोष्टी करत असतो जसे खरेदी , विक्री ,फिरणे ,व्यवहार इत्यादी पण तुम्ही एक गोष्ट कायम पाहिली असेल ती म्हणजे बारकोड . आता हा बारकोड तर सर्वानीच पाहिला पण त्याचे कार्य व त्याला बारकोड (Barcode) का म्हणतात ? हे फारच कमी लोकांना माहित असेल . तर मित्रांनो चिंता करू नका या लेखात तुम्हाला बारकोड विषयी सर्व माहिती मिळेल. चला तर मग पाहुयात बारकोड म्हणजे काय आणि ते कसे कार्य करते...

मित्रांनो बारकोड हा आकडेवारी किंवा उत्पादनाविषयी माहिती लिहिण्याचा एक मार्ग आहे. हा बारकोड एखाद्या उत्पादनाची किंमत, त्याची मात्रा, कोणत्या देशाने बनविला, कोणत्या कंपनीने बनविला इत्यादीबद्दल संपूर्ण माहिती देते. बारकोड ऑप्टिकल स्कॅनरच्या मदतीने वाचले जाऊ शकतात, त्यांना बारकोड वाचक (barcode readers) देखील म्हटले जाते.

जेव्हा आपण कोणत्याही स्टोअरमधून एखादी वस्तू खरेदी करता तेव्हा आपणास पातळ लहान , काळ्या ओळी असणारे एक लेबल दिसेल ज्यामध्ये भिन्न संख्या असेल. त्यानंतर हे लेबल कॅशियरद्वारे स्कॅन केले जाते आणि त्या आयटमचे वर्णन आणि किंमत स्वयंचलितपणे स्क्रीनिंग केली जाते. याला बारकोड म्हणतात आणि त्या लहान काळ्या ओळींच्या रूंदीच्या आधारे डेटा आणि माहिती संग्रहित करण्यासाठी (read) वापरली जाते.

◾ काय आहे बारकोडचा इतिहास ?

नॉर्मन जोसेफ वुडलँड आणि बर्नार्ड सिल्वर या दोन व्यक्तींनी आधुनिक बारकोड विकसित केले होते. 1959 च्या कालखंडात, डेव्हिड कॉलिन्सने प्रथमच बारकोडचा वापर करून, रेल्वेमार्गाच्या गाड्यांची देखरेख करण्यासाठी एक प्रणाली विकसित केली. कालांतराने, 1969 मध्ये बारकोडच्या विकासामध्ये बरीच कामे केली गेली आणि 1974 मध्ये ओहायोच्या ट्रॉय मार्श मधील सुपर मार्केटमध्ये पहिले यूपीसी (UPC) स्कॅनर बसविण्यात आले. पहिला बारकोड विगलीज (Wrigley’s) नावाच्या उत्पादनाच्या पॅकेटमध्ये स्थापित केला होता.

◾ बारकोडचे किती प्रकार आहेत ?

प्रामुख्याने बारकोड दोन प्रकार आहेत -

1.) रेखीय बारकोड (Linear Barcode) किंवा वन डायमेंशनल (1 Dimensional) बारकोड -

लाइनर बारकोड / रेखीय बारकोड. हे बारकोड वन डाइमेंशनल बारकोड म्हणून देखील ओळखले जातात. 1D बारकोड यूपीसी कोडसारखे आहेत. 1D बार कोड सामान्यतः साबण, पेन इत्यादी मध्ये दैनंदिन जीवनात वापरला जातो.

२.) द्वि-मार्ग बारकोड (२ Dimensional Barcode) किंवा २D बारकोड (ज्याला QR कोड देखील म्हटले जाते) -

दोन आयामी बारकोड / द्वि-मार्ग बारकोड किंवा त्यांना क्यूआर कोड (QR Code) म्हणून देखील ओळखले जाते. हे बारकोड नवीन तंत्रज्ञानासह बनविलेले आहेत, जे आपण पेटीएम (PayTM), फोनपे (PhonePay), गुगलपे (Google Pay) , ऍमेझॉन (Amazon) , फ्लिपकार्ट (Flipkart) सारख्या बर्‍याच डिजिटल पेमेंट व ऑनलाईन शॉपिंग अ‍ॅप्समध्ये पाहिले असेल.

बारकोड ( Barcode ) म्हणजे काय आणि ते कसे कार्य करते ? || Infotainment

2 डी बारकोड 1 डी बारकोडपेक्षा अधिक माहिती संचयित करू शकतात. आणि हे सहजपणे स्कॅन केले जाऊ शकते. 2 डी बारकोडचा ट्रेंड वेगाने वाढत आहे कारण स्मार्टफोनमधूनही आपण हे बारकोड सहज स्कॅन करू शकतो.

◾ बारकोड कार्य कसे करते ?

एखाद्या कंपनीत विविध प्रकारच्या वस्तूंचे बिल आकारण्यासाठी, कॅश काउंटरमध्ये बसलेला एखादा माणूस वस्तूंचे ऑप्टिकल स्कॅनिंग प्रक्रिया पार पाडतो. हे ऑप्टिकल स्कॅनर त्याच संगणकाशी कनेक्ट असतात ज्यावरून आपण खरेदी केलेल्या उत्पादनाची बिल स्लिप प्राप्त होते. वास्तविक, उत्पादनातील मुद्रित बारकोड स्कॅनर वर उत्तीर्ण झाल्यानंतर, संगणक त्या उत्पादनाबद्दल संपूर्ण माहिती देतो. आणि या प्रक्रियेद्वारे संगणकास त्या उत्पादनाशी संबंधित माहिती मिळते. संगणक आपल्याला बिलाच्या रूपात उत्पादनांची माहिती देते.

येथे हे जाणून घेणे महत्वाचे आहे की बारकोडमध्ये प्रामुख्याने 5 झोन असतात. ज्यामध्ये क्विट झोन, स्टार्ट झोन, स्टार्ट कॅरेक्टर, डेटा कॅरेक्टर आणि स्टॉक कॅरेक्टर यांचा समावेश आहे.

या व्यतिरिक्त, येथे मुख्यतः चार प्रकारचे बारकोड आहेत. यात पेन स्कॅनर, लेसर स्कॅनर, सीसीडी (CCD - Charge Coupled Device) स्कॅनर आणि 2 D कॅमेरा स्कॅनरचा समावेश आहे. प्रत्येक बार कोडची सुरूवात एका खास वर्णापासून होते, ज्याला प्रारंभ कोड म्हणतात. स्टार्ट कोड बारकोड स्कॅनरला उत्पादनाच्या आरंभविषयी सांगते आणि स्टॉक कोड बारकोड स्कॅनरला उत्पादनाच्या अंतिम टप्प्याबद्दल सांगते.

◾ बारकोड स्कॅनर (Barcode Scanner) :

बारकोड स्कॅनर एक इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाइस (Electronic Device) आहे, ज्यामध्ये कोड वाचण्यासाठी कॅमेरा वापरला जातो, या कॅमेराच्या लेन्समधून प्रकाश संगणकामध्ये प्रसारित केला जातो. स्कॅन नंतर कोडमध्ये दिलेली माहिती संगणकात सेव्ह केली जाते.

◾ वेगवेगळ्या देशांचे बारकोड :

१) 890: भारत
२) 00-13: संयुक्त राज्य अमेरिका और कनाडा
३) 30-37: फ्रांस
४) 40-44: जर्मनी
५) 45, 49: जापान
६) 46: रूस
७) 471: ताइवान
८) 479: श्रीलंका
९) 480: फिलीपींस
१०) 486: जॉर्जिया
११) 489: हांगकांग
१२) 49: जापान
१३) 50: यूनाइटेड किंगडम
१४) 690-692: चीन
१५) 70: नॉर्वे
१६) 73: स्वीडन
१७) 76: स्विट्जरलैंड
१८) 888: सिंगापुर
१९) 789: ब्राजील
२०) 93: ऑस्ट्रेलिया

अशाप्रकारे, वर दिलेल्या माहितीच्या आधारे, कोणत्याही उत्पादनाचे बारकोड पाहून आपण कोणत्या देशात कोणत्या उत्पादनाचे उत्पादन केले आहे ते शोधू शकतो .

बारकोड मध्ये वगवेगळ्या रुंदीच्या समांतर रेषा असतात. त्या समांतर रेषांमध्ये आणि त्यांच्या मधल्या जागेत आवश्यक ती माहिती साठवलेली असते. एका बारकोडला ९५ ब्लॉक असतात. त्या ९५ पैकी १२ ब्लॉकमध्ये बारकोड लिहिला जातो. त्यापैकी तीन ब्लॉक हे लेफ्ट गार्ड, सेंटर गार्ड आणि राईट गार्ड या नावाने ओळखले जातात.

बारकोड ( Barcode ) म्हणजे काय आणि ते कसे कार्य करते ? || Infotainment

बारकोड वाचण्यासाठी असणाऱ्या स्कॅनिंग मशीनमध्ये लेझर लाईटचा वापर केलेला असतो. हे मशीन डावीकडून उजवीकडे अशा क्रमाने बारकोड वरच्या रेषा वाचत जाते. हे मशीन वाचलेली रेषांच्या रूपातली माहिती बायनरी कोडमध्ये (0 or 1) रुपांतरीत करते. संगणक फक्त ही बायनरी रुपात असलेली माहिती वाचू शकतो. आणि हीच माहिती तो स्क्रीनवर दाखवतो. बार कोडच्या सुरूवातीचे पाच अंक निर्माता कंपन्यांचा आयडी क्रमांक असतो. पुढचे पाच अंक संबंधित उत्पादनाची संख्या दर्शवते.

◾ बारकोडचे उत्पादकासाठी अनेक फायदे आहेत :

१. जगभरात कुठेही उत्तम ट्रॅकिंग यंत्रणा

२. माहितीचे अचूक व जलद संकलन

३. कमीत कमी चुका, त्रुटी

४. वेळेची बचत (वस्तूंची यादी करणे).

अशा प्रकारे बारकोड म्हणजे काय ? व त्याचे कार्य कसे चालते ते आपण पाहिले. तंत्रज्ञानाच्या या युगात खूप बदल घडताना दिसत आहेत, आता या प्रणालीमध्ये सुद्धा काही दिवसांनी बदल घडून येतील हे काही वेगळे सांगायला नको.

मित्र आणि मैत्रिणींनो हि माहिती तुम्हाला कशी वाटली ? आणि पुढचे आर्टिकल तुम्हाला कोणत्या विषयावर वाचायला आवडेल हे कमेंट करून सांगायला विसरू नका कारण तुमचा अभिप्राय आमच्यासाठी मौल्यवान असतो . हि माहिती तुम्ही तुमच्या प्रियजनांशी शेयर करू शकता. खासमराठी नेहमीच रोचक माहिती तुमच्यासाठी आणत असते धन्यवाद... !! .